નામ જ એવું છે કે જે સાંભળતાજ નજર સામે એમનું આખું વ્યક્તિત્વ ઝળહળી ઉઠે. (આમ તો હલબલી ઉઠે એમ કહેવું પડે.)
જે વાંચે છે એમને તો કંઈ કહેવાનુ નથી અને નથી વાંચ્યા એમણે પહેલા વાંચવાની જરૂર છે. એટલે બક્ષીબાબુ વિષે તો મારે કંઈ કહેવાનું રહેતું જ નથી. પણ કહેવું એ છે કે શબ્દો જેમ ઈતિહાસ બદલી શકે છે એમ આખે-આખા માણસનેય બદલી શકે છે.
પ્રાણ અને પ્રકૃતિ સાથે જ જાય એ વાતમાં હું બિલકુલ નથી માનતી.
જિંદગીના અનુભવોની જેમ વાંચન પણ આપણને ઘણું શીખવાડે છે. અગત્યનું એ છે કે તમે એમાંથી જરૂરી એવું કેટલું ગ્રહણ કરીને એનો અમલ કરી શકો છો.
લગભગ ૧૫ વર્ષની ઉંમરથી કોમિક્સ અને વાર્તાઓ ઉપરાંત થોડા ગંભીર વાંચનની શરૂઆત કરી અને એ પણ ઓશોથી. કેમ કે પપ્પા વાંચતા હતા એટલે કુતુહલથી જ વાંચવાની શરૂ કરી.. પણ ઘરમાં પહેલેથી જ બધા જ સભ્યો વચ્ચે જે વંચાતું, જોવાતું, સાંભળવામાં આવતું એ વિષે ચર્ચાઓનો દૌર ચાલતો એટલે ઓશોને વાંચવામાંય એક સહજતા હતી. કોઈ પૂર્વગ્રહ વગરનું તર્કસંગત વાંચન હતું ત્યારે પણ. સમજવાની કોશિષ કરતી પણ મારી-મચડીને સમજ નહોતી પાડી.
આમ ઓશોથી શરૂઆત અને બક્ષીથી લગભગ અંત. અંત એટલા માટે કે એમને વાંચ્યા પછી કોઈને સંપૂર્ણ વાંચવાની ઈચ્છા જ નથી થતી. ટુકડે ટુકડે અલગ અલગ લેખકો વંચાય છે પણ જેને વાંચવાની રીતસરની ધૂન લાગે એવું તો કોઈ જ ના મળ્યું.
બક્ષીબાબુને એક વાર વાંચવાની શરૂઆત કરી, એ પણ લગભગ ૨૪-૨૫ વર્ષની ઉંમર પછી…(ત્યારે ઘણા-ખરા ફેમસ(!!) ગુજરાતી લેખકો વંચાઈ ગયા હતા.) પણ પછી તો લગભગ એક ઝનુનથી વાંચતી ગઈ. એક અજીબ સંમોહન હતું એમની કલમમાં. જરૂરી નહોતું કે એમની દરેક વાત પર સંમત થવું પણ, એને અવગણી તો ના જ શકાતું. એક વાર વાંચવું તો પડતું જ. આખી દુનિયાના સાહિત્યના દરવાજા ખુલતાં ગયાં, એક પછી એક જાણે એક પરીકથાની જેમ….
ગુજરાત બહારની દુનિયા શું કરે છે, શું વિચારે છે, કેવું લખાય છે, કેવું વંચાય છે એ બધુ દિમાગમાં ઉભરતું ગયું. જેમ જેમ વંચાતું ગયું એમ એમ દુનિયા જોવાનો પૂરો નજરિયો બદલાતો ગયો.
(બાકી સાર્ત્ર, કામ્યુ, કાફ્કા કે નિત્શેના ભડકતા વિચારોએ દુનિયામાં કેવી આંધી સર્જી હતી એ જાણી ન શકાયું હોત અથવા ગુજરાતીમાં તો ઘણું મોડું અને થોડું જાણવા મળ્યું હોત. બક્ષીબાબુ એ આ લોકોના વ્યક્તિત્વનો/વિચારોનો અર્ક ટપકાવ્યો હતો.)
એક જાતનો હેંગ-ઓવર…
૧૯૫૦ના દાયકામાં ૨૧૫૦ના વિચારો સાથે જીવવું અને કોઈનીય (દૂરી-તીરી-પંજાની 🙂 ) તમા કર્યા વિના એ એસિડિક વિચારોને ચાબુકના ફટકારની ભાષામાં સમાજ પર બ-ખૂબીથી વિંઝવા એ માત્ર અને માત્ર બક્ષી જ કરી શકે. ( એકો અહં દ્વિતિયો નાસ્તિ. ન ભૂતો ન ભવિષ્યતિ. )
સારું લખો, સુંદર લખો, સરસ વિચારો, સારું બોલો…. આ કઈ બલાઓના નામછે!!!!?
સુગર કોટેડ શબ્દોથી રચેલી કાલ્પનિક દુનિયા અને અને રોટી માટે વેઠ કરાવતી લોહીઝાણ વાસ્તવિકતા વચ્ચેનો ફર્ક પરિણામની પરવા કર્યા વિના બે-ઝિઝક આપણી સમક્ષ ઉજાગર કર્યો.
સત્યં બ્રુયાત પ્રિયં બ્રુયાત એ સરાસર બકવાસ છે.સત્ય હંમેશા પ્રિય જ નથી હોતું. સત્ય વાગે છે, ચચરે છે, ઝાટકાઓ આપે છે. એ દુનિયાને કહેવા અને સાબિત કરવા માટે લોખંડી જિગર હોવું જરૂરી છે. (એક આડવાતઃ કડવા પ્રવચનો આપનારે ય પોતાની સાથે બંદુકધારી ગાર્ડ લઈને ફરવું પડે છે.)
જિંદગીમાં બધુ જ સારું-સારું, ગમતું ને ખુશ ખુશ થઈ જવા જેવું નથી હોતું, છતાંય તકલીફોના દિવસમાં બડી મસ્તીથી ગાઈ શકાય છે કે: ‘તુ ફિર આ ગઈ ગર્દિશે આસમાની.. બડી મહર્બાની બડી મહર્બાની…
(જિંદગીના દુ:ખોનેય ખુશ્બૂદાર કઈ રીતે બનાવવાં અને સાથે સાથે
ગર્દિશના દિવસોના દૌર વચ્ચે જિંદગીને ધીરે ધીરે ટપકતી કઈ રીતે સાંભળી શકાય છે એ પણ એમણે શિખવાડ્યું.)
બધી જ વાત કે ઘટનાઓનો અંત સુખદ જ નથી હોતો (ખાધું, પિધુંને રાજ કર્યું જેવો!!).
જિંદગી ૨૦૦૦ વોલ્ટનો ઝટકો આપી જાય ત્યારે વજ્જરની છાતી અને દિમાગ રાખવું પડે છે ખમી શકવા માટે.
(આમ કોઈની ય સામે આંખો ઝુકાવ્યા વિના કે પૂંછડી પટપટાવ્યા વિના ખુમારી, ખુદ્દારીથી જીવતા શિખવામાંય બક્ષીનો હાથ છે.)
પ્રેમ છાનો છપનો, ગુલાબી, લીસ્સી ને સુંવાળી કવિતાની ભાષામાં જ નહિ પણ દિલ ફાડીને, છાતી ફાડીનેય થઈ શકે છે. (પ્રેમમાંય એક્ષ્ટ્રીમ લેવલ 🙂 )
એક સ્ત્રી રસોઈ ઘર અને સાજ-શણગારમાંથી બહાર નિકળીને ઈચ્છા પડે તો બારમાં બેસી શરાબના ઘુંટ પણ ગટગટાવી શકે છે અને એ ય દુનિયાભરની ચર્ચાઓ કરતાં કરતાં. (આ વાંચીને તો અત્યારનીય ઘણી ખરી સ્ત્રીઓ ધ્રુજી જાય..!!!)
એકલી વિધવા સ્ત્રી આઈના સામે સિગરેટ ફૂંકતા ફૂંકતા વિચારી શકે છે કે હું કંઈ પણ કરીશ એ મને ખુદને ગમતું હશે એ કરીશ, દુનિયાને ગમાડવા માટે નહિ. (કેટલી સ્વતંત્ર મિજાજની સ્ત્રી વિષે વાત કરે છે, જેની તો એ જમાનામાં એક સ્ત્રી સુધ્ધા પણ કલ્પના ન કરી શકતી.)
ગોરી, સુંવાળી, શરમાળ મુગ્ધાઓ સિવાયની કન્યાઓ પણ છે દુનિયામાં,
કાળી, ૯૮.૬ ડીગ્રી તાપમાનથી ધબકતા શરીરવાળી, ભુમધ્ય સમુદ્રનો તડકો પાયેલી, મજબુત,ચુસ્ત, છરહરા શરીરવાળી,ભડકતા મિજાજની, કાળા નિમકની તામસિક વાસથી તરબતર…માદા…. જિંદગી ચુસી લેતી કાળી સ્ત્રી.
(આહ…. દિમાગના તાર ઝણઝણી ઉઠતા સ્ત્રી વિષે વાંચતા વાંચતા. ના પહેલા ક્યાંય સાંભળેલું કે ના વાંચેલું..!!! ત્યારના સમયની મોટાભાગની ગુજરાતી સ્ત્રીઓને જોયા પછી આવી સ્ત્રીઓ વિષે વાંચીને ઝટકો ના લાગે એવું બને ખરું..!!!?)
સ્ત્રીઓ જલદી જલદી પરણી નાખે છે. પછી છોકરા પેદા કરે છે, બે ટંક જમાડે છે, સારા સંસ્કાર શીખવે છે, માણસ બનાવે છે, પરણાવે છે, આત્મસંતોષ સાથે…. અને બીમાર પડે છે. પછી છોકરાઓ પાસે સેવાની આશા રાખે છે.
(આ સિવાયની સ્ત્રીઓ પણ હોઈ શકે છે અને આ બધા કામ સિવાય સ્ત્રી બીજા કામો માટેય બની છે એ બતાવવા માટે ઘર અને ગુજરાત બહારના વિશ્વનો દરવાજો બક્ષીએ ખોલી આપ્યો.)
વાતે વાતે આંસુ અને શર્મ જેવી ટિપિકલ કમજોરીઓ પર વિજય મેળવવાથી લઈને ખુદને સ્ત્રી તરીકે અતિ ગંભીરતાથી ન લેવાનું…
જે વિચારીએ છે, એને લોકો શું વિચારશે એની પરવા કર્યા વિના બે-ઝિઝક દુનિયા સમક્ષ મુકવાનું…
સમાજે આપણાં આચારો-વિચારોનું જે રીતે કંડિશનિંગ કરી નાખ્યું હોય છે એમાંથી બહાર આવીને સ્વતંત્ર બુધ્ધિથી વિચારવાનું અને ખુદને જે યોગ્ય લાગે એ જ આચરવાનું…
ખુદની ખુદ્દારી, દિમાગની ખુમારી, પરિવાર કે મિત્રો માટેની જવાબદારીને ક્યારેય ન છોડવાનું…
આવી નાની પણ મહત્વની ઘણી વાતો હું શીખી છું.
ખેર….
૨૫ માર્ચ, ૨૦૦૬નો એ દિવસ…
સાંજે મમ્મીનો ફોન આવ્યો (મારી ઘરે ત્યારે ટી.વી. નહોતું અને છાપુંય ના આવતું) કે ચંદ્રકાંત બક્ષી ગુજરી ગયા… ને એક સખ્ત આંચકો..!!!! દિમાગ બંધ..!! અને આંખોમાંથી ફક્ત પાણી નહિ પણ જાણે વીજ ગર્જના સાથેનો વરસાદ….
આસપાસમાં સગાં હતાં એમણે પુછ્યું કે એકદમ આ શું થયું? કોઈ સગા મરી ગયા? અંગત હતાં?
શું કહું હું?
ના… અંગત કોઈ નહોતું,
હું તો એમને ક્યારેય મળી નહોતી, ક્યારેય સાંભળ્યા પણ નહોતા. બસ શબ્દોની ઓળખાણ હતી અને બે-ત્રણ પત્રો થકી એમને પણ મારા નામ સાથેની ઓળખાણ હતી એટલું જ….
અંગતથી કંઈક વિશેષ…
અક્ષરોમાં સચવાયેલી એક યાદ…
અને અંતે….
પ્રેમ કરવાથી જ સ્ત્રી સમજાતી નથી…જીવવું પડે છે એની સાથે!
હું માદાઓની વાત કરતી નથી, હું બુદ્ધિશાળી સ્ત્રીની વાત કરું છું. પ્રેમ કરવામાં બુદ્ધિની જરાય જરૂર પડતી નથી, ઋતુમાં આવે છે ત્યારે ગધેડાઓ પણ પ્રેમ કરે છે.
આ દુનિયા પુરુષો ચલાવે છે પણ કોઈ પુરુષના સ્વપ્નના મોડેલ રમકડા તરીકે મારી આખી જિંદગી ફેંકી દેવી એ મારા ખૂનમાં નથી. મારા સૌંદર્ય માટે કોઈ મારી ચામડીને પ્રેમ કર્યા કરે એના કરતાં મારી બુદ્ધિ, મારી પ્રગતિ માટે કોઈ મને આદર આપે એ મારો આદર્શ છે. બુદ્ધિ, શક્તિ, સત્તા… જે પુરુષની દુનિયા છે એ મારે જીતવી છે. એ જ સાચી સ્વતંત્રતા છે.
મારે પતંગિયાની સ્વતંત્રતા જોઈતી નથી, બેડરૂમમાં ઘૂસીને રેશમી ગુલાબી અન્ડરવેર પહેરીને આયના સામે નાચ્યાં કરવું એ મારી પ્રકૃતિ નથી…
(આ એમની નવલકથાના તેજાબી સંવાદો છે પણ આ વાગે અને લોહી નીકળે એવું હળાહળ સત્ય છે અને મને સૌથી પ્રિય છે.)
મનરંગી 
Leave a reply to Maulika જવાબ રદ કરો